Nederland heeft zojuist een vernietigend oordeel geveld: ondanks duidelijke richtlijnen over consumentenbescherming tegen de monetisatiepraktijken in videogames, blijven de meeste uitgevers de regelgeving aan hun laars lappen. Een nieuwe universitaire studie onthult dat 90 % van de populaire iPhone-games niet voldoet aan de wettelijke verplichtingen inzake lootboxes. En het meest verontrustende? Het zijn vaak de grootste bedrijven die de regels straffeloos overtreden.
Lootboxes: een systeem dat sterk lijkt op gokken
Lootboxes zijn “mystery boxes” die spelers kunnen kopen met echt geld, in de hoop zeldzame voorwerpen te verkrijgen. Hoewel ze vaak als onschuldige functies worden voorgesteld, berust hun mechanisme op toeval en lijkt het sterk op dat van traditionele gokspelen.
Volgens het onderzoek van Leon Y. Xiao bevatten meer dan 80 % van de mobiele games in het Westen dergelijke lootboxes. En dat geldt ook voor titels die volgens de leeftijdsclassificaties van appstores toegankelijk zijn vanaf 4 jaar.
Het wettelijk kader: duidelijke maar genegeerde regels
Sinds 2020 legt de Nederlandse Autoriteit Consument & Markt (ACM) vier belangrijke verplichtingen op aan gameontwikkelaars:
- De prijs in euro weergeven voor elke aankoop in het spel, inclusief lootboxes.
- De kansen op het verkrijgen van elk willekeurig voorwerp vermelden.
- De aanwezigheid van lootboxes vermelden in de beschrijving van het spel in de appwinkels.
- Geen directe aanmoedigingen aan kinderen om echt geld uit te geven.
Maar de resultaten van het rapport zijn vernietigend:
- Weergave in euro: slechts 2 % van de games voldoet hieraan.
- Kansinformatie: 35 % vermeldt ze gedeeltelijk, vaak onvolledig of onduidelijk.
- Vermelding in de App Store: minder dan 5 % van de titels waarschuwen spelers voor de aanwezigheid van lootboxes.
- Aansporingen voor minderjarigen: meerdere games bevatten directe oproepen tot actie zoals “koop nu”, wat verboden is.
Gebreken in de wetshandhaving
Waarom zo’n grote niet-naleving? De verklaring bestaat uit twee woorden: gebrek aan handhaving. Hoewel de ACM de regels duidelijk heeft gedefinieerd, zijn er weinig sancties opgelegd. Integendeel, toen Apple automatisch bepaalde verplichtingen in zijn systeem integreerde (zoals de vermelding “in-app aankopen”), werd de naleving… 100 %.
Dit bewijst dat met politieke wil en aangepaste technische mechanismen, de naleving van de normen mogelijk is. Maar de studie werpt een ongemakkelijke waarheid op: sommige multinationals zijn zich bewust van de vereisten, maar kiezen er bewust voor om ze niet toe te passen.
Een misleidende “gratis” status
Een ander punt dat in het rapport wordt belicht: het misbruik van het woord “gratis” voor games die sterk aanzetten tot aankopen. Van de 50 meest winstgevende games in de Nederlandse App Store, werden ze allemaal als “gratis” gepresenteerd, terwijl ze steunden op soms dure microtransacties.
In sommige gevallen zijn de interface en het ontwerp zodanig opgezet dat de omzetting van echt geld naar virtuele valuta wordt verhuld, waardoor het voor spelers moeilijk wordt om te weten hoeveel ze werkelijk uitgeven.
Kinderen als doelwit… en kwetsbaar
Een van de meest alarmerende aspecten van dit onderzoek is de kwetsbaarheid van kinderen. Een groot deel van de geanalyseerde games wordt als geschikt beschouwd voor kinderen jonger dan 12 jaar, hoewel ze mechanismen bevatten die zijn geïnspireerd op kansspelen.
Eerdere studies hebben een verontrustend verband aangetoond tussen het kopen van lootboxes en de latere ontwikkeling van problematisch gokgedrag, met name bij adolescenten.
Nederland als spiegel van het Europese stilzwijgen?
Het Nederlandse geval is tekenend voor een bredere malaise binnen de Europese Unie. Hoewel er Europese richtlijnen bestaan over oneerlijke handelspraktijken (UCPD), blijft hun toepassing grotendeels theoretisch zonder afdwingende maatregelen.
De Europese Commissie zelf herinnerde er in 2021 aan dat lootboxes moeten worden behandeld als willekeurige betaalde inhoud, met vereisten inzake transparantie. Maar zolang de nationale toezichthouders geen actie ondernemen, blijven consumenten kwetsbaar.
Lootboxes in België
In april 2018 concludeerde de Belgische Kansspelcommissie (KSC) na analyse dat lootboxes (inclusief grote titels zoals FIFA 18, Overwatch en Counter‑Strike: Global Offensive) kansspelen zijn. Ze voldeden aan de wettelijke criteria: financiële inzet, toeval, mogelijkheid tot winst of verlies, wat in strijd is met de Belgische kansspelwet. Ze zijn dus voortaan verboden.
De juridische gevolgen zijn ernstig: uitgevers die dit verbod overtreden riskeren gevangenisstraffen tot vijf jaar en boetes tot 800.000 €, of zelfs het dubbele indien minderjarigen betrokken zijn.
Desondanks hebben sommige uitgevers gekozen voor technische omwegen (zoals tussentijdse valuta), waardoor Belgische spelers indirect nog steeds lootboxes kunnen kopen. Verschillende rapporten, waaronder dat van onderzoeker Leon Y. Xiao in 2022, tonen aan dat meer dan 80 % van de populaire mobiele games in België nog steeds lootboxes aanbieden, ondanks het verbod. De KSC erkent zelf dat het haar aan menselijke en technische middelen ontbreekt om alle titels effectief te controleren.
Een industrie onder druk
Onder toenemende druk van de media, onderzoekers en consumentenbeschermingsorganisaties zullen de grote videogamebedrijven zich moeten aanpassen. Sommige initiatieven, zoals die van het Verenigd Koninkrijk via de Advertising Standards Authority, gaan de goede richting uit. Maar volgens Leon Y. Xiao kunnen alleen een strikt wettelijk kader en substantiële financiële sancties het tij keren.
De boodschap van dit onderzoek is duidelijk: de regels bestaan, maar zonder controle of sanctie zijn ze niet doeltreffend. Nederland beschikt over een krachtig juridisch arsenaal, afkomstig uit het Europese recht. Het is tijd om het te gebruiken.