Gokmonopolies in Scandinavië op het punt van instorten

De leiders van de Zweedse en Deense gokorganisaties, Gustaf Hoffstedt (BOS) en Morten Ronde (Spillebranchen), denken dat het gokmonopolie in landen zoals Zweden, Denemarken, Finland en Noorwegen binnenkort verdwijnt. Volgens hen zullen de staatsbedrijven die nu het monopolie hebben, over een paar jaar worden verkocht aan private partijen.

Staatsmonopolie hoort niet thuis in de commerciële gokwereld

Hoffstedt en Ronde zijn er duidelijk over: een staatsmonopolie heeft geen plek in een markt die steeds meer wordt gedomineerd door commerciële aanbieders. “Normaal gesproken zorgen bedrijven voor het geld, terwijl de overheid de regels maakt en controleert,” zegt Hoffstedt. “Maar in de Noordse landen is de staat zelf een grote commerciële speler.”

Hoffstedt vindt dat er een ongezonde relatie is tussen de overheid en de staatsbedrijven. “Ze zetten vaak oud-politici aan het roer van staatsgokbedrijven, en dat zorgt voor belangenverstrengeling.”

De situatie van de gok monopolies in Denemarken en Zweden

In Denemarken, Zweden en Finland verliezen de staatsgokbedrijven steeds meer terrein aan commerciële concurrenten. Daarom vragen brancheorganisaties en experts al een tijdje om delen van deze bedrijven, of zelfs het hele staatsmonopolie, te verkopen.

In Denemarken en Zweden hebben Danske Spil en Svenska Spel nog steeds het alleenrecht op loterijen en wedden op paarden. Maar zelfs deze staatsbedrijven bieden nu commerciële producten aan, al blijft de overheid wel de grootste aandeelhouder.

Toen Zweden in 2019 de gokmarkt openstelde, werd Svenska Spel opgesplitst in twee bedrijven: eentje die het monopolie beheert en eentje die op de commerciële markt actief is. Dat deden ze om aan de wet te voldoen, legt Hoffstedt uit. Toch is dit nooit officieel aangevochten.

In Zweden vroeg de gematigde partij in 2022, waar Hoffstedt vroeger deel van uitmaakte, om het commerciële deel van Svenska Spel te privatiseren. Maar zelfs nu die partij aan de macht is, zijn die plannen nog niet uitgevoerd. De Zweedse Democraten, die in de coalitie zitten, hebben ondertussen al gevraagd waarom die verkiezingsbelofte nog niet is ingelost.

Ook Ronde heeft de Deense regering aangespoord om hun aandeel in Danske Spil te verkopen, maar hij merkt dat er weinig interesse is vanuit de overheid.

“Het gaat nu alleen nog om geld”

“De staat heeft in mijn ogen niks te zoeken in een volledig open en concurrerende markt,” zegt Ronde. “Het is nu gewoon een manier geworden om geld te verdienen, en zelfs de ministeries van Financiën in heel Europa weten dat dit model op zijn einde loopt. Maar ze willen er natuurlijk zolang mogelijk van profiteren.”

Danske Spil betrad in 2012 de commerciële gokmarkt van Denemarken met een marktaandeel van 60%. Inmiddels is dat gezakt naar 25%, vooral door de opkomst van flexibele commerciële aanbieders.

“Ik denk dat de markt het monopolie vanzelf laat verdwijnen,” zegt Ronde. “Danske Spil begon ooit met 60% van de markt in handen, nu hebben ze nog maar 25%. Uiteindelijk regelt de markt zichzelf wel.”

Svenska Spel heeft volgens Hoffstedt redelijk gepresteerd sinds Zweden in 2019 de online gokmarkt opende. Toch benadrukt hij dat ze een groot voordeel hadden dankzij hun bekende merk en de mogelijkheid om commerciële spelers ook hun monopoliediensten aan te bieden.

Inmiddels zijn er 75 commerciële gokaanbieders actief op de Zweedse markt, en volgens Hoffstedt draait die markt prima zonder dat de staat betrokken hoeft te zijn.

Finland haast zich om monopolie te redden

In Finland proberen ze nu de gokmarkt te liberaliseren om het kwakkelende Veikkaus-monopolie te redden. Door strengere regels voor verantwoord gokken heeft Veikkaus de afgelopen jaren flink wat marktaandeel verloren aan buitenlandse gokbedrijven. Het bedrijf hoopt dat hun resultaten verbeteren als de markt wordt geliberaliseerd.

“Veikkaus is al een tijdje niet meer competitief,” zei de Finse advocaat Antti Koivula. “In vijf jaar tijd hebben ze 40% van hun bruto-inkomsten verloren. Dat is behoorlijk veel.”

Finland wil in januari 2026 een gereguleerde markt lanceren, na de eerste regels in juli te hebben opgesteld. Jari Vähänen, voormalig topman bij Veikkaus, adviseerde de overheid publiekelijk om hun belang in het bedrijf te verkopen.

“Het is een twijfelachtige oplossing als de staat een gokbedrijf bezit in een concurrerende markt,” schreef hij in zijn reactie op de wetsvoorstellen.

Wat gebeurt er in Noorwegen?

In Noorwegen lijkt het monopoliemodel voorlopig nog te blijven bestaan. Op dit moment zijn alleen Norsk Tipping en Norsk Rikstoto gemachtigd om gokautomaten, loterijen, online casino’s en sportweddenschappen aan te bieden.

Toch heeft de Noorse Conservatieve Partij voor het eerst aangegeven dat ze openstaan voor veranderingen in het systeem. In hun verkiezingsprogramma voor 2025 pleiten ze voor een herregulering van de online gokmarkt en een einde aan het monopolie. Dit geeft hoop aan voorstanders van hervormingen.

De Noorse brancheorganisatie voor online gokken, NBO, denkt dat de markt misschien al in 2028 kan worden geopend dankzij deze nieuwe politieke druk.

Het Britse loterijmodel als voorbeeld voor de Nordics

Hoffstedt en Ronde wijzen op de Britse Nationale Loterij als een goed voorbeeld van hoe een monopolie zou moeten werken. Daar runt een privaat bedrijf de loterij via een openbare aanbesteding. Dit contract is maximaal tien jaar geldig, waarna een nieuwe aanbesteding wordt uitgeschreven.

“Mijn eerlijke mening? De loterijen moeten gewoon alleen een loterij runnen, zoals in het VK,” zegt Ronde. Al erkent hij dat het voordeel van een monopolie is dat er constant geld wordt geïnvesteerd in de loterij.

“Ik denk dat de staatsgokbedrijven in de Nordics uiteindelijk geprivatiseerd worden. Misschien niet morgen, maar het gaat zeker gebeuren,” concludeert Hoffstedt.